Sinh ra và lớn lên trong một gia đình nông dân nghèo ở xã Vĩnh Bình Nam, huyện Vĩnh Thuận, tỉnh Rạch Giá (nay là tỉnh Kiên Giang), cậu bé Phạm Truyền Thống (tên cúng cơm của Anh hùng, liệt sĩ Phạm Thành Lượng) được thừa hưởng truyền thống cách mạng của gia đình và quê hương. Khi mới 12 tuổi, Thống đã tình nguyện tham gia hoạt động cách mạng ở địa phương. Được các anh chị phụ trách dìu dắt, Phạm Truyền Thống quyết tâm thoát ly gia đình, tham gia vào đội bảo vệ huyện ủy khi vẫn ở tuổi thiếu niên.

Từ năm 1965 đến 1968, Thống là chiến sĩ bảo vệ tại huyện nhà. Tới tháng 6/1968, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của quân và dân ta đi vào giai đoạn quyết liệt, Phạm Truyền Thống xung phong lên đường tham gia lực lượng An ninh vũ trang và được về công tác tại Đoàn 180, đơn vị làm nhiệm vụ trực tiếp bảo vệ an toàn các đồng chí Thường vụ Trung ương Cục và căn cứ Trung ương Cục. Tại đơn vị mới, anh đã đổi tên là Phạm Thành Lượng. Đây cũng là thời kỳ dường như cả nước ta ra quân, Nam - Bắc cùng một chiến trường đánh Mỹ, các mặt trận đồng loạt tiến công, nổi dậy làm thay đổi cục diện chiến tranh.

Quá trình công tác trong đơn vị an ninh, đồng chí Phạm Thành Lượng luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ cán bộ cao cấp khi đi công tác cũng như lúc làm việc tại căn cứ. Ngay từ cuộc chiến đấu đầu tiên, anh đã dũng cảm xả thân mình bảo vệ căn cứ, bảo vệ đồng đội, góp phần cùng đơn vị bẻ gãy mọi cuộc tấn công của địch vào khu căn cứ của Trung ương Cục. Không chỉ chiến đấu dũng cảm, trong sinh hoạt hàng ngày, Phạm Thành Lượng là người chiến sĩ gương mẫu toàn diện, được anh em trong đơn vị tín nhiệm và học tập noi theo. Năm 1969, đồng chí Phạm Thành Lượng được bổ nhiệm làm Trung đội trưởng thuộc Đại đội 2 - Đoàn 180, phụ trách gần 40 đồng chí.

Khi Mỹ-ngụy liên tục bị thất bại, chúng quyết định mở những cuộc hành quân đánh vào khu căn cứ, nhằm phá tan các căn cứ của ta. Là người chỉ huy trung đội, được sự chỉ đạo của cấp trên, Phạm Thành Lượng đã chủ động nắm tình hình, phối hợp với quân và dân địa phương đánh trả kẻ thù quyết liệt, đẩy lùi các cuộc càn quét của địch. Điển hình là trận đánh ngày 19/9/1969. Hôm đó, địch sử dụng tới 500 tên biệt kích Trường Sơn có máy bay yểm trợ tấn công ồ ạt vào khu căn cứ.

Trước tình hình nguy cấp, dù bị thương cả 2 chân nhưng đồng chí Phạm Thành Lượng đã động viên chiến sĩ kết hợp chiến đấu cùng với đơn vị bạn, chặn đánh địch quyết liệt. Bản thân đồng chí Lượng chỉ huy một mũi nhọn, tuy quân số rất ít so với địch nhưng anh đã dẫn các chiến sĩ luồn sâu vào đội hình địch, chiến đấu dũng cảm và mưu trí, tiêu diệt nhiều tên bảo vệ từng tấc đất của khu căn cứ. Một ngày chiến đấu gay go và ác liệt, đơn vị của Phạm Thành Lượng đã bẻ gãy 6 đợt tấn công của địch tiêu diệt tại chỗ 40 tên, bắn bị thương nhiều tên khác, riêng đồng chí Lượng diệt được 8 tên địch.

Trong cuộc nổi dậy và Tổng tiến công mùa Xuân năm 1975, quân dân ta giành được nhiều thắng lợi trên các mặt trận. Đồng chí Phạm Thành Lượng phụ trách một đơn vị đánh vào đồn bảo an của địch ở Mỏ Công đến ngã ba Vinh. Đây là vị trí then chốt, có tính chất chiến lược nhằm giải phóng trục quốc lộ, tạo điều kiện cho quân ta tiến vào giải phóng thành phố Sài Gòn - Gia Định. Đồn bảo an Mỏ Công được xây dựng từ năm 1962, xung quanh đồn có nhiều hàng rào kiên cố, kể cả hàng rào chống đạn B40 và B41. Vòng ngoài đồn còn được xây dựng vành đai ấp chiến lược, canh phòng cẩn mật, được bảo vệ bởi các cụm pháo, các cửa và có trên 400 tên lính thường xuyên tuần tra canh gác, bảo vệ cùng một Đại đội lính bảo an túc trực tại đồn. Bởi vậy, nhiệm vụ giải phóng ấp chiến lược, tiêu diệt đồn địch ở Mỏ Công có ý nghĩa quan trọng để ổn định tình hình, làm lung lay tuyến phòng thủ cuối cùng của địch tại thị xã Tây Ninh.

Cựu chiến binh Lê Thành Hung, nguyên Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự huyện Tân Biên nhớ lại: “Do tầm quan trọng của trận đánh Mỏ Công, nên Trung ương Cục miền Nam đã chỉ đạo tăng cường một đại đội của Đoàn An ninh vũ trang Miền phối hợp cùng lực lượng vũ trang huyện Tân Biên tác chiến. Trước trận đánh, đồng chí Phạm Thành Lượng đã động viên anh em quyết tâm giành thắng lợi, mở cửa cho đại quân. Các chiến sĩ trong tiểu đội xung kích của An ninh vũ trang đã cùng nhau bàn phương án tác chiến, vượt nhiều khó khăn, thi triển các kỹ năng đặc công để luồn sâu để nắm tình hình Đồn Mỏ Công, chủ động hiệp đồng tác chiến với chúng tôi đánh trận mở màn quan trọng này”.

Công tác chuẩn bị cho trận đánh hoàn tất, đêm ngày 22/3/1975, lệnh nổ súng được truyền đi, các mũi nhanh chóng tiếp cận ấp chiến lược Mỏ Công. Nhờ thông thạo địa hình nên các hướng, mũi cơ động thuận tiện, song sau vài phút bất ngờ, địch phát hiện lực lượng chủ công của ta và chúng dùng pháo đánh vây chặn quyết liệt. Trước tình huống căng thẳng đó, Ban chỉ huy mặt trận quyết định mũi tiến công do đồng chí Lượng phụ trách phải truyền nhiệm vụ từ thứ yếu lên chủ yếu. Hỏa lực của chúng bắn mạnh về phía đội hình các mũi tiến công, nhất là vị trí cửa mở khiến tổ bộc phá bị thương vong gần hết.

Khi ấy, đồng chí Phạm Thành Lượng ôm 2 quả bộc phá và tiếp tục xông lên mở đường cho cánh quân khác tiến vào. Dưới làn mưa đạn, người chiến sĩ An ninh vũ trang ấy đã dẫn tổ xung kích vượt lên, áp sát bờ tường tận cùng của Đồn Mỏ Công cao hơn 2m, bên trong là bãi mìn. Đây là trở ngại lớn nhất trên đường tiến quân vào đồn, địa thế khó tạo ra cửa mở. Thời điểm đó, dù bản thân đã bị thương ở vai, sức khỏe ít nhiều suy yếu, song đồng chí Lượng vẫn quyết ôm bộc phá móc lên tường rồi giật nụ xòe.

Bộc phá nổ, ánh lửa chớp bừng sáng, mang theo khói bụi nghi ngút, người anh theo sức ép tung lên rồi rơi xuống đống dây thép gai bị thương nặng nhưng vẫn kịp hô to “Tiến lên” và cuộn người nhảy qua mảng tường vừa vỡ vụn. Vừa tiếp đất, anh đã đối diện với 2 tên địch đang luống cuống. Được đồng đội hỗ trợ, chỉ giây lát, đồng chí Phạm Thành Lượng đã tiêu diệt 2 tên đó tại chỗ, các anh em trong tiểu đội thành công chiếm giữ lô cốt cửa ngõ Đồn Mỏ Công. Tuy bị thương, song anh vẫn bám chắc trận địa tiến công quyết liệt vào kẻ thù, tạo điều kiện cho đơn vị đánh chiếm hết căn cứ này tới căn cứ khác.

“Tảng sáng hôm ấy, do vết thương quá nặng, đồng chí Phạm Thành Lượng đã trao cho đồng đội quả lựu đạn cuối cùng và tắt thở. Nhưng hỏa điểm địch đã bị tiêu diệt, tạo thuận lợi cho chúng tôi vượt cửa mở tiến công các ụ súng, lô cốt, khép chặt gọng kìm, tiêu diệt địch, giải phóng ấp chiến lược Mỏ Công. Chiến thắng Đồn Mỏ Công đã giải phóng một khu vực rộng lớn trên 6.000 dân, buộc quân địch phải co cụm về trung tâm thị xã Tây Ninh, cố thủ trong sự hoảng loạn, rệu rã. Khu căn cứ Trung ương cục có hành làng an toàn, tiếp tục chỉ đạo chiến dịch Hồ Chí Minh. Mỗi khi đi qua khu vực xã Mỏ Công - suối Ông Đình ngày xưa, tôi lại như thấy hình ảnh đồng chí Lượng tung người trên ánh lửa của bộc phá” - ông Lê Thành Hung bùi ngùi cho biết.

Đặng Tuệ Lâm