BRICS mở rộng và nỗi lo bao trùm

BRICS hiện nay có 10 quốc gia thành viên, chiếm khoảng 45% dân số thế giới với quy mô kinh tế của khối chiếm hơn 37% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu, gấp 2,5 lần quy mô của Liên minh châu Âu (EU). Sự mở rộng của BRICS đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử không chỉ của khối này, mà còn có khả năng định hình lại bối cảnh kinh tế và chính trị toàn cầu.

Một trong những động lực chính của việc mở rộng BRICS là mong muốn phá vỡ sự thống trị của đồng USD và các tổ chức tài chính phương Tây. Với những thành viên có thế mạnh về dầu mỏ, BRICS hiện kiểm soát gần 50% sản lượng dầu toàn cầu - một yếu tố quyết định trong bối cảnh địa chính trị đương đại. Điều này cũng đồng nghĩa với việc BRICS có thể gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến thị trường năng lượng thế giới và các cuộc thương lượng quốc tế liên quan đến dầu mỏ.

Sự mở rộng của BRICS gây nên một làn sóng lo ngại trong giới hoạch định chính sách của EU. Cựu Thủ tướng Italia Enrico Letta từng lo ngại cảnh báo trước Nghị viện châu Âu rằng, EU cần phải tăng cường hợp tác và hội nhập kinh tế, nếu không muốn trở thành “thuộc địa” của Mỹ hoặc Trung Quốc trong tương lai gần.

Gần đây, BRICS đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh tại thành phố Kazan của Nga, bao gồm một hội nghị mở rộng. Chuỗi hội nghị cấp cao BRICS đã thu hút sự chú ý rất lớn của EU. Bởi đây là nơi quy tụ nhiều nền kinh tế mới nổi và những nhân vật có tầm ảnh hưởng toàn cầu. Truyền thông quốc tế dẫn các phân tích cùng chung quan điểm cho rằng, các động thái của BRICS đang khiến EU dấy lên lo ngại về khả năng thay đổi cán cân quyền lực kinh tế thế giới.

Trên thực tế, hội nghị thượng đỉnh BRICS vừa qua có sự góp mặt của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan - nhà lãnh đạo quốc gia có quân đội lớn thứ hai trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Lâu nay, Thổ Nhĩ Kỳ muốn thể hiện rằng, quốc gia này có nhiều lựa chọn ngoại giao thay vì chỉ đơn thuần dựa vào phương Tây, đặc biệt là việc EU từng nhiều lần từ chối cho Thổ Nhĩ Kỳ trở thành thành viên.

Cùng với đó, Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres tham dự cuộc họp này cũng là yếu tố góp phần làm sâu sắc hơn những lo ngại của EU.

Theo nhận định của ông Stewart Patrick, chuyên gia từ Quỹ Carnegie Endowment (trụ sở tại Mỹ), mối quan hệ giữa EU với các quốc gia thành viên chủ chốt của BRICS đang theo chiều hướng ngày càng căng thẳng. Vì vậy, trong bối cảnh rạn nứt thương mại tự do và bất ổn an ninh châu Âu, việc BRICS mở rộng tầm ảnh hưởng là điều khiến EU “đau đầu”.

Không chỉ riêng EU, các tổ chức nghiên cứu quốc tế cũng nhìn nhận, sự mở rộng thành viên giúp BRICS củng cố vai trò như một đối trọng với G7 và các tổ chức phương Tây khác. Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa từng nhấn mạnh, BRICS đang hướng tới việc trở thành tổ chức bảo vệ cho những nhu cầu và mối quan tâm của người dân, ít nhất là trên một khu vực rộng lớn của thế giới.

Kiến tạo những nền tảng phát triển tiềm năng

Ở góc độ khách quan, nhiều học giả quốc tế lập luận, dù tự định hình là một tổ chức đa phương, bình đẳng, song không thể phủ nhận rằng, trong BRICS có những thành viên nổi trội hơn cả, chiếm một phần lớn trong GDP của toàn khối, thậm chí, một thành viên có GDP bằng tổng GDP của các thành viên còn lại.

Sự mất cân đối giữa các quốc gia thành viên đang là một “yếu điểm” của BRICS. Tuy nhiên, xét ở “đường dài”, vai trò của những “ông lớn” trong khối sẽ giúp kiến tạo và thúc đẩy các nền tảng phát triển quan trọng cho từng quốc gia thành viên và cả toàn khối.

Nổi bật trong hội nghị vừa qua của BRICS có nội dung nghị sự về tăng cường hợp tác tài chính và phát triển các hệ thống thanh toán độc lập với phương Tây. Bộ Tài chính Nga đã công bố nền tảng "BRICS Bridge" cho phép thanh toán bằng các loại tiền tệ quốc gia và tiền kỹ thuật số. Điều này không chỉ giúp các quốc gia thành viên giảm bớt sự phụ thuộc vào đồng USD của Mỹ, mà còn tạo điều kiện cho việc thúc đẩy thương mại nội khối.

Ngoài vấn đề kinh tế, sự mở rộng của BRICS cũng gây ảnh hưởng đến cục diện địa chính trị toàn cầu. Trong bối cảnh các cuộc khủng hoảng địa chính trị như bất ổn an ninh ở châu Âu và Trung Đông, BRICS đang ngày càng thể hiện sự vươn lên mạnh mẽ để trở thành một đối trọng quan trọng với phương Tây khi có khả năng tham gia vào các cuộc đàm phán và giải quyết hiệu quả các bất ổn.

Cũng ở tầm vĩ mô, các nhà lãnh đạo của BRICS đang đạt được thống nhất cao trong việc ủng hộ cải cách Liên hợp quốc, bao gồm cải tổ Hội đồng Bảo an để tăng cường tính đại diện và hiệu quả. Đây là một trong những nỗ lực thúc đẩy dân chủ và đa dạng hóa quyền lực quốc tế, phản ánh tầm nhìn của BRICS về một thế giới đa cực.

Dù chặng đường phát triển của BRICS trong thời gian qua là khá tích cực, song không thể phủ nhận rằng, hành trình của BRICS có vô vàn chông gai, thách thức, đòi hỏi những nỗ lực mạnh mẽ, cùng tài năng khác biệt của các nhà lãnh đạo. Nhiều kỳ vọng cho rằng, bản thân BRICS hội tụ được những quốc gia giàu tài nguyên, tiềm lực nên sức mạnh kinh tế cũng nhờ đó sẽ ngày càng gia tăng. Trong thập kỷ tới, khi khẳng định vị thế ngày càng lớn trên trường quốc tế, BRICS có tiềm năng trở thành một lực lượng kinh tế quan trọng, định hình lại bối cảnh kinh tế toàn cầu.

Thanh Trúc