Malorossia - “Giải pháp cho một nhà nước Ukraine thất bại”?

Ngày 18-7, người đứng đầu nhà nước Cộng hòa nhân dân Donetsk (DPR) tự xưng Aleksander Zakharchenko đã đọc tuyên ngôn thành lập một quốc gia mới trên lãnh thổ Ukraine, với tên gọi là Malorossia (trong tiếng Nga có nghĩa là “Nước Nga nhỏ”), lấy thủ phủ là thành phố Donetsk. Tại Malorossia, Kiev (thủ đô hiện tại của Ukraine) sẽ chỉ còn là trung tâm văn hóa - lịch sử và không còn quy chế thủ đô.

Sự việc trên diễn ra ở cuộc họp giữa các đại biểu toàn quyền của các nhà nước Cộng hòa tự xưng ở khu vực Donbass và đại diện của 19 khu vực khác ở Ukraine. Theo tuyên bố của ông Zakharchenko, không thể khôi phục nhà nước Ukraine như trước kia, do đó với tư cách là đại diện cho các vùng thuộc Ukraine cũ, trừ Crimea, DPR cùng với 19 khu vực khác tuyên bố thành lập nhà nước mới, nhà nước kế thừa của Ukraine.

Trong dự thảo thành lập nhà nước mới, ông Zakharchenko nêu rõ nhà nước Malorossia sẽ là một nhà nước liên bang với quyền tự trị mở rộng. Chính quyền Trung ương sẽ chỉ kiểm soát những lĩnh vực có tính chiến lược như ngân sách, quân đội và an ninh quốc gia. Đáng chú ý, ông Zakharchenko cũng nhấn mạnh rằng sự ra đời của nhà nước mới Malorossia không mâu thuẫn với Hiệp định Minsk.

Lãnh đạo của DPR cũng tuyên bố DPR cùng với Cộng hòa Nhân dân Lugansk (LPR) tự xưng là hai vùng lãnh thổ duy nhất của Ukraine (trừ Crimea) có chính quyền hợp pháp. Ông Zakharchenko cũng đã đề xuất một giai đoạn chuyển tiếp 3 năm đối với nhà nước mới Malorossia, như một biện pháp để giải quyết xung đột và cho biết “Hiến pháp Malorossia” đang được soạn thảo và sẽ được đưa ra trưng cầu ý dân.

Thỏa thuận Minsk bị đe dọa

Sau tuyên bố của người đứng đầu DPR Zakharchenko về việc thành lập một quốc gia mới Malorossia, Tổng thống Ukraine Petro Poroshenko đã cam kết bảo vệ chủ quyền Donbass đồng thời tuyên bố sẽ khôi phục chủ quyền lãnh thổ đối với các khu vực ở miền Đông Ukraine. Ngoại trưởng Ukraine Pavlo Klimkin cho biết Kiev sẽ không cho phép việc thành lập một nhà nước độc lập ở khu vực Donbass, miền Đông Ukraine như sự việc xảy ra ở Gruzia hồi năm 2008.

Chính phủ Đức và Pháp cũng phản đối tuyên bố thành lập nhà nước Malorossia. Berlin lên án bước đi này là “hoàn toàn không thể chấp nhận được” và nhấn mạnh ông Zakharchenko không có quyền hợp pháp để tuyên bố về khu vực này của Ukraine. Berlin cho rằng cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine chỉ có thể được giải quyết thông qua thương lượng.

Từ Paris, Bộ Ngoại giao Pháp cũng phản đối tuyên bố thành lập nhà nước Malorossia của người đứng đầu DPR Zakharchenko. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Pháp Agnes Romatet-Espagne nêu rõ sự việc này vốn vi phạm các thỏa thuận hòa bình Minsk và đi ngược lại tinh thần của các cuộc thương lượng trong khuôn khổ Nhóm Normandy.

Sau các cuộc biểu tình bạo lực lật đổ Tổng thống Viktor Yanucovich năm 2014, lực lượng đòi độc lập ở khu vực Donbass đã nổi dậy chống Chính phủ Ukraine. Xung đột đã làm hàng nghìn người thiệt mạng và hàng chục nghìn người phải rời bỏ nhà cửa. Nhóm tiếp xúc về Ukraine bao gồm đại diện của Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE), Nga, Ukraine và hai Cộng hòa nhân dân tự xưng Donetsk và Lugansk ở miền Đông, bắt đầu các cuộc đàm phán từ giữa năm 2014 nhằm thúc đẩy việc thực thi các thỏa thuận hòa bình Minsk về giải quyết cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine. Từ đó đến nay, Nhóm tiếp xúc về Ukraine đã hơn 10 lần tuyên bố đạt thỏa thuận về việc tuân thủ lệnh ngừng bắn tại khu vực miền Đông Donbass, song lệnh ngừng bắn thường xuyên bị phá vỡ và các bên cáo buộc lẫn nhau vi phạm các lệnh ngừng bắn này.

“Chiến tranh thông tin”?

Nga cũng đã phản đối sáng kiến thành lập nhà nước mới ở Ukraine. Phái viên của Tổng thống Nga tại Nhóm tiếp xúc ba bên về Ukraine Boris Gryzlov cho biết tuyên bố của lãnh đạo DPR về một nhà nước mới có tên gọi Malorossia không phù hợp với tiến trình hòa bình Minsk. Theo ông, Moskva xem đây chỉ là hành động đáp trả những khiêu khích của giới chính trị gia cấp cao ở Kiev và tuyên bố này không có những kết quả mang tính xây dựng. Ngoài ra, ông Gryzlov còn quy kết đề xuất của người đứng đầu DPR về việc tạo ra một giai đoạn chuyển tiếp 3 năm cho nhà nước mới Malorossia là “chiến tranh thông tin” chứ không phải là một chính sách thực dụng. 

Thư ký Báo chí của Tổng thống Nga Dmitry Peskov tuyên bố Kremlin không liên quan đến ý tưởng thành lập một quốc gia mới dưới tên gọi Malorossia (“Nước Nga nhỏ”) trên lãnh thổ hiện tại của Ukraine, và gọi đây là sáng kiến cá nhân của lãnh đạo DPR Zakharchenko. Trước đó, ý tưởng này còn không được nhà nước Cộng hòa nhân dân Lugansk (LPR) tự xưng ủng hộ. Lãnh đạo LPR đã từ chối tham gia dự thảo đề xuất này, đồng thời tuyên bố LPR ủng hộ sự cần thiết phải thực thi thỏa thuận Minsk.

Theo giới quan sát, động thái thành lập nhà nước mới táo bạo của chính quyền Donetsk tự xưng có thể là chiêu bài để mặc cả trong các cuộc đàm phán về cuộc xung đột ở miền Đông Ukraine. Tuy nhiên, đây thực sự là một đòn giáng mạnh vào chính quyền Kiev. Nếu tiến hành các biện pháp cứng rắn với khu vực Donetsk, tình hình tại đây chắc chắn sẽ leo thang căng thẳng, bởi đa số người dân khu vực này vốn đã ủng hộ nền độc lập của khu vực trong cuộc trưng cầu ý dân hồi tháng 5-2014. Nhưng nếu không giải quyết triệt để, không loại trừ khả năng các khu vực khác - nơi người dân có mâu thuẫn sâu sắc với chính quyền Kiev - cũng sẽ “nổi dậy” đòi thành lập nhà nước riêng, hoặc tiến hành sáp nhập vào nhà nước Malorossia. Sai lầm tiếp nối sai lầm sẽ dẫn đến một đất nước Ukraine ngày càng bị chia cắt.

Nguyễn Trung