Nhiều người không khỏi băn khoăn về tăng trưởng nông nghiệp khi Việt Nam vẫn luôn tự hào được xếp thứ nhất thế giới về xuất khẩu hồ tiêu, hạt điều; thứ 2 về xuất khẩu gạo, cà phê; thứ 3 về cao su, thứ 5 về gỗ và lâm sản...

Lý giải cho nghịch lý này, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, dù có nhiều sản phẩm nông nghiệp đứng tốp đầu xuất khẩu, nhưng giá trị mang lại khá thấp. Giá trị kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản năm 2022 đạt 53,2 tỷ USD chỉ chiếm chưa đến 1/6 tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của cả nước.

Theo chuyên gia, đành rằng không thể so sánh tỷ trọng giá trị của nông nghiệp với công nghiệp, nhưng giá trị đóng góp của ngành nông nghiệp có thể còn cao hơn nữa nếu chúng ta khai thác được tối đa dư địa còn bỏ trống, để tạo ra thêm nhiều giá trị tăng thêm trong nông nghiệp. Thực tế, sản lượng xuất nguyên liệu thô của chúng ta vẫn chiếm tỷ lệ rất lớn. Tùy ngành hàng, tỷ trọng sản phẩm chế biến sâu, có giá trị gia tăng cao, chỉ chiếm 15%-30%.

Ngay cả những mặt hàng nông sản xuất khẩu đạt trên 1 tỷ USD như cà phê, tỷ lệ xuất nguyên liệu thô lên tới 90%; cao su xuất thô 80%; hồ tiêu xuất thô 85%-90%; rau quả xuất thô 90%; chè (60%)... Xuất hàng thô thì không thể mong có giá cao, nên giá trị thương mại không tương xứng với sản lượng là đương nhiên.

Các chuyên gia kinh tế đã chỉ ra rằng, giá trị tạo ra từ khâu sản xuất thô chỉ chiếm 12%-13%, còn lại hơn 80% giá trị lại nằm ở những khâu khác như chế biến, tinh chế, thương mại... Nếu khai thác được hết, Việt Nam có thể hình thành một nền kinh tế nông nghiệp có giá trị tăng thêm cao. Về lâu dài, chúng ta không thể tiếp tục đạt được mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu nếu chỉ dựa vào tăng sản lượng, xuất nguyên liệu thô.

Bài học từ xuất khẩu gạo năm 2022 cho thấy, tuy khối lượng gạo xuất khẩu chưa cao bằng một số năm trước (7,3 triệu tấn), nhưng kim ngạch xuất khẩu gạo năm 2022 vẫn đạt 3,54 tỷ USD, cao nhất từ trước tới nay. Đây là kết quả sự dịch chuyển mạnh sang phân khúc gạo thơm và gạo chất lượng cao, tỷ lệ gạo qua chế biến đạt 55%-60%. Hiện, giá gạo xuất bình quân của Việt Nam cao nhất thế giới, đạt 517 USD/tấn.

Trong 6 tháng đầu năm 2023, tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 24,59 tỷ USD. Trong đó, ghi nhận nhiều sản phẩm chuyển dịch tích cực theo hướng tăng tỉ trọng sản phẩm chất lượng cao, giá trị gia tăng cao. Cụ thể: gạo tăng 34,7% giá trị xuất khẩu, rau quả (tăng 8%), hạt điều (tăng 7,7%) so với cùng kỳ năm trước.

Nghị quyết 19-NQ/TW về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã xác định phát triển nền nông nghiệp bền vững, tích hợp đa giá trị theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, đẩy mạnh phát triển công nghiệp chế biến, bảo quản sau thu hoạch... Do đó, nông nghiệp đa giá trị, chế biến sâu, nông nghiệp tuần hoàn là hướng đi của nông nghiệp tương lai.

Mặc dù, nhiều địa phương đã chú trọng gia tăng giá trị cho nông sản, tăng hàm lượng chế biến sâu, đẩy mạnh ứng dụng khoa học - công nghệ, tích hợp đa giá trị... vào sản xuất, nhưng tiến độ còn rất chậm, nên kết quả không được như kỳ vọng.

Để gia tăng giá trị cho nông sản, nhất là nông sản xuất khẩu, Nhà nước cần nghiên cứu bổ sung cơ chế, chính sách thu hút các doanh nghiệp, tập đoàn lớn đầu tư vào nông nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến, đồng thời ban hành hạn ngạch xuất khẩu nông sản thô, tiêu chí về hàm lượng chế biến sâu trong nông sản xuất khẩu.

Mặt khác, doanh nghiệp phải năng động hơn trong đầu tư công nghệ, chuyển đổi số, có chiến lược chế biến, xây dựng thương hiệu, liên kết với nông dân và thị trường... để tạo ra “cú hích” cho tăng trưởng nông nghiệp nhanh và bền vững.

Thanh Thảo