Tích cực... một nửa

Trong bối cảnh hợp tác đa phương bị đe dọa, chủ nghĩa dân tộc lên ngôi, không khó để nhìn thấy những điểm sáng trong tình hình thế giới 2019 phức tạp. 

Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) gồm 15 nước thành viên, trừ Ấn Độ, đã hoàn tất quá trình đàm phán và dự kiến được ký kết trong năm 2020. Trong khi đó, Hiệp định Aix-la-Chapelle 2019 giữa Pháp và Đức được xem là bức tường thành chống lại phong trào dân túy đe dọa châu Âu cũng như để bảo vệ Liên minh châu Âu (EU) trước những bất trắc đến từ bên ngoài. Hiệp định hợp tác Pháp-Đức 2019 với 7 chương và 28 điều khoản quy định những lĩnh vực mà hai nước muốn tăng cường là “bệ phóng để (châu Âu) hiện hữu và đi tới”, như tuyên bố của Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. 

Còn Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe cũng đã đạt được một thỏa thuận gồm 10 điểm nhằm cùng nhau thúc đẩy phát triển bền vững mối quan hệ song phương. 

Những điểm nóng thế giới cũng xen lẫn cả những tiến triển và vấn đề còn tồn tại. Biển Đông trong năm 2019 chứng kiến những căng thẳng, tranh cãi, va chạm trong vấn đề chủ quyền và tự do đi lại. Mặc dù các bên đã gần như hoàn tất nội dung Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), song, việc ký kết được Bộ Quy tắc này còn cả một chặng đường dài.

Những căng thẳng thương mại cũng là nội dung nổi bật trong năm 2019. Quan hệ sóng gió Mỹ-Trung vẫn chưa yên. Dù hai bên đã tiến hành được một số cuộc gặp, song cuộc chiến thương mại vẫn leo thang, lan sang cả các lĩnh vực khác, khiến thành công mới chỉ đạt được một nửa. Trong khi đó, cuộc chiến thuế quan của Mỹ cũng leo thang với nhiều nước khác, trong đó có cả các đồng minh thân cận của Mỹ. Ví dụ, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đánh thuế rượu vang xuất khẩu của Pháp để trả đũa quyết định của Pháp áp thuế 3% với hàng công nghệ kỹ thuật số và như vậy làm ảnh hưởng tới một số công ty công nghệ lớn của Mỹ.

Việc Anh rời khỏi EU, còn gọi là vấn đề Brexit cũng là điểm nóng đe dọa tăng trưởng toàn châu Âu và lan ra toàn cầu. Năm lần bảy lượt EU phải gia hạn thời gian Brexit cho Anh và nước Anh đã phải tiến hành một cuộc tổng tuyển cử trong tháng cuối năm để phá thế bế tắc chủ yếu do vấn đề Brexit. Có thể thấy, nước Anh bị chia rẽ vì Brexit, song cũng có thể đoàn kết vì Brexit.

Chương trình hạt nhân của Triều Tiên luôn nóng trong suốt năm 2019 với các cuộc gặp gỡ cấp cao Mỹ-Triều, Hàn-Triều… Tuy nhiên, Triều Tiên vẫn tiếp tục thử tên lửa vì Mỹ-Hàn vẫn tập trận. Và niềm tin của các bên luôn trong tình trạng bấp bênh, dù đã đến gần hơn với một thỏa thuận thực chất.

Năm 2019 cũng chứng kiến làn sóng đầu tư ồ ạt vào châu Phi nhằm cạnh tranh ảnh hưởng giữa các cường quốc. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại hàng đầu của châu Phi thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI), trong khi Ấn Độ, Nga và một số nước khác đang tăng cường can dự vào châu lục này, EU đang “nhúc nhích” (Tổng thống Pháp có 9 chuyến thăm tới 11 nước châu Phi), còn Mỹ dần bị tụt lại phía sau. Tuy nhiên, tâm lý chung của nhiều nước châu Phi, cũng như nhiều nước khác, là mối đe dọa “lợi ích quốc gia” và “bẫy nợ” từ các nhà đầu tư lớn.

Hành động khôn ngoan

Có thể thấy, hợp tác cùng có lợi là tất yếu, song việc đặt ra các mục tiêu ngắn, trung và dài hạn, đặc biệt trong lĩnh vực quốc phòng là điều vô cùng quan trọng. Trung Quốc đã ban hành Sách Trắng quốc phòng 2019 có tiêu đề "Quốc phòng Trung Quốc trong kỷ nguyên mới", trong đó giải thích những thực tiễn, mục đích và ý nghĩa trong nỗ lực của Trung Quốc nhằm xây dựng một nền quốc phòng kiên cố và một lực lượng quân đội mạnh mẽ.

Trong khi đó, Sách Trắng quốc phòng Nhật Bản năm 2019 cho thấy cách tiếp cận của Nhật Bản đối với Đông Nam Á theo hai hướng: Một là, can dự tích cực hơn (thường xuyên cử Lực lượng phòng vệ hàng hải Nhật Bản và các tàu đến toàn khu vực; tiến hành các cuộc tập trận song phương và đa phương với các nước đối tác). Hai là, tăng cường hơn nữa sự hỗ trợ kinh tế và phát triển cho khu vực. Điều đáng lưu ý là Nhật Bản vẫn đang vượt Trung Quốc về mặt hỗ trợ kinh tế cho các nước Đông Nam Á. Hiện tại, số tiền Nhật Bản đổ vào các dự án khác nhau trong khu vực đã lên tới 367 tỷ USD, vượt qua cả Trung Quốc (chỉ khoảng 255 tỷ USD). 

Chính phủ mới của Malaysia do đảng PH cầm quyền cũng công bố Sách Trắng quốc phòng toàn diện đầu tiên. Mặc dù còn nhiều câu hỏi đặt ra về quá trình triển khai cũng như các viễn cảnh, nếu được triển khai hợp lý, song việc soạn thảo Sách Trắng quốc phòng cho thấy bước phát triển đáng kể đối với chính sách quốc phòng của Malaysia cũng như chính phủ mới về việc thiết lập một cách rõ ràng một tầm nhìn quốc phòng chiến lược dài hơi hơn, nâng cao nhận thức của người dân về các vấn đề an ninh và tăng cường tính minh bạch trong lĩnh vực quốc phòng. Sách Trắng cũng đề cập một số mối đe dọa và những thách thức lớn mà Malaysia sẽ phải đối mặt trong những năm tới đây, như chủ nghĩa khủng bố, căng thẳng ở Biển Đông và an ninh mạng.

Hồng Ngọc