Hồ Văn Thập biểu diễn đàn t’rưng tại "Ngày hội văn hóa huyện Nam Trà My" , tháng 8-2012.

Những người già ở làng Măng Tó (thôn 2), xã Trà Cang, huyện Nam Trà My, Quảng Nam, còn nhớ như in về cậu bé Hồ Văn Thập, bởi tuổi thơ và niềm đam mê của Thập bao giờ cũng gần gũi với những thanh âm phát ra từ những ống tre, ống nứa vô tri. Gia đình Thập vốn nghèo, trong nhà không có cồng, không có chiêng, nhưng bù lại có đàn t'rưng, đàn pơroong ló. Mỗi khi làng vào mùa lễ hội, anh lại quanh quẩn bên những nghệ nhân, những người lớn tuổi và bất cứ ai trong vùng người Xơ Đăng có tiếng đàn, điệu múa xoang, tiếng trống, tiếng cồng chiêng, anh lại tìm đến, có lúc quên cả đường về nhà.

Xoay xoay trên tay một ống lồ ô lựa chỗ để đặt mũi dao rạch những đường đầu tiên của chiếc đàn t'rưng, Hồ Văn Thập tâm sự: "Khi còn bé, tôi theo cha không biết bao nhiêu mùa rẫy. Mỗi ngày, tôi được tận mắt xem cha đẽo, vót ống nứa, lồ ô thử thang âm để làm nhạc cụ. Cái gì không hiểu thì lại hỏi. Dần dần, tôi đã hình dung ra trong những âm thanh đó có nhịp điệu rất hay, mang hơi thở của cuộc sống núi rừng và hình thành ý niệm học cách chế tác các loại nhạc cụ truyền thống của người Xơ Đăng như đàn đá (đi điêng), đàn pơroong ló và đàn t'rưng".

   Với Hồ Văn Thập, mỗi thứ vật liệu như tre, nứa, sừng trâu... đều có linh hồn, điều quan trọng là người nghệ nhân phải biết đặt tình cảm của mình vào đó thì mới làm ra một nhạc cụ hay. Anh tâm sự, để làm ra được một đàn t'rưng, đàn pơroong ló, tù và... thì không khó, nhưng để đánh đàn, thổi ra tiếng có hồn thì người chế tác nó phải có sự đam mê. Trong các loại nhạc cụ của người Xơ Đăng, thì đàn t'rưng khó làm và khó chơi nhất. Để làm được một đàn t'rưng hay, phải vào tận rừng sâu, chọn cây lồ ô từ nhỏ đến lớn đủ 10 ống thật già, đem về để trong mát chừng một tháng. Tiếp đó là hong trên giàn bếp một thời gian cho cây lồ ô bóng, chắc. Qua 3 công đoạn ấy, những đoạn lồ ô thẳng nhất, già và vàng nhất, đủ tiêu chuẩn mới được đem cắt thành ống làm đàn. Một cây đàn t'rưng hoàn chỉnh và hay, thời gian làm mất từ 7-9 ngày, nhưng nguyên liệu để làm nó phải chuẩn bị trước hơn 4 tháng trời. Phải làm bằng chính sự rung động của bàn tay và tâm hồn người chế tác ra nó. Công phu là thế, nhưng Hồ Văn Thập cho rằng, làm ra một đàn t'rưng hay đã khó, để đánh nó có hồn còn khó gấp bội lần. Với niềm đam mê ấy, qua bao năm tích lũy, hiện trong nhà của anh đang lưu giữ nhiều loại nhạc cụ truyền thống của người Xơ Đăng như: Khèn, trống, chiêng... Tất cả anh đều giữ gìn như báu vật, những ngày lễ lớn mới mang ra phục vụ dân làng.

Anh Hồ Văn Neo, người cùng làng của anh cho biết: Có những lúc tưởng chừng gánh nặng gia đình đã gắn chặt Hồ Văn Thập với nương rẫy, song tiếng rộn ràng của mùa hội mừng lúa mới, lễ cúng máng nước, lễ cúng làng... đã đưa anh trở lại, càng gắn bó với nhạc cụ của đồng bào mình hơn. Lúc vui cũng như lúc buồn, anh Thập đều đem các loại nhạc cụ ra chơi. Hồ Văn Thập đánh cồng chiêng, đàn đá và cả đàn t'rưng cũng rất hay, bà con ở đây ai cũng muốn nghe. Người làng Măng Tó bảo, đôi tay của Hồ Văn Thập như đọc được âm thanh từ cây gỗ, cây nứa, lồ ô, cồng chiêng vậy. Anh được bà con coi là "báu vật sống", góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống của người Xơ Đăng.  

  Những năm trước đây, khi Hồ Văn Thập biết làm nhạc cụ cũng là lúc các hoạt động văn hóa - văn nghệ của đồng bào Xơ Đăng trong làng không còn sôi nổi như trước. Tuy vậy, biết chế tác các loại nhạc cụ và tài đánh đàn t'rưng, đánh cồng, chiêng của Hồ Văn Thập vẫn vang khắp núi rừng Trà My. Năm 1997, nhân kỷ niệm 1 năm Ngày tái lập tỉnh Quảng Nam, huyện Trà My tìm người cho hội diễn nhạc cụ dân tộc cấp tỉnh. Cũng từ đó, tên tuổi của Hồ Văn Thập được nhiều người biết đến gắn với các nhạc cụ dân tộc truyền thống của người Xơ Đăng. Anh đã có mặt ở nhiều liên hoan cấp huyện, cấp tỉnh. Trong các hội thi nhạc cụ dân tộc toàn quốc, anh cũng đều đoạt được vị trí cao.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, Hồ Văn Thập không những là người chế tác và chơi điêu luyện các loại nhạc cụ truyền thống của người Xơ Đăng, mà anh còn là người duy nhất vùng Trà My biết sửa chữa và thẩm âm cho cồng chiêng. Nhiều người ở tận vùng Đắk Tô, Kon Rẫy, Đắk Hà, Kon Plông (Kon Tum) và một số làng lân cận thuộc xã Trà Linh, Trà Nam, Trà Vân, Trà Tập, Trà Cang, Trà Leng, Trà Dơn..., huyện Nam Trà My cũng cất công đến nhờ anh sửa giúp nhạc cụ. Theo Hồ Văn Thập, để thẩm âm cho một chiếc cồng chiêng, đòi hỏi cái tai của người nghệ nhân phải chuẩn, đôi tay phải khéo mới làm cho âm vang và thanh hơn...

Hồ Văn Thập yêu âm nhạc là thế, nhưng giờ đây, lớp trẻ không còn cầm dao, không đan gùi, không biết làm nhạc cụ nữa. Đó cũng là nỗi lo luôn canh cánh bên lòng đối với anh.