Biên phòng - Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 phấn đấu đến năm 2030 giảm 50% xã đặc biệt khó khăn (ĐBKK) và giảm 70% thôn bản ĐBKK so với hiện tại. Để đạt được mục tiêu này, ngoài nguồn lực đầu tư của Nhà nước, sự quyết tâm của cả hệ thống chính trị thì rất cần sự đồng thuận, chung sức của các tầng lớp nhân dân.
Bỏ tâm lý “sợ giàu”
Quyết định 33/2020/QĐ-TTg, ngày 12-11-2020 của Thủ tướng Chính phủ về tiêu chí phân định, trình độ vùng đồng bào DTTS và miền núi theo trình độ phát triển giai đoạn 2021 - 2025 là một bước đầu tiên để hiện thực hóa mục tiêu giảm địa bàn ĐBKK theo Chiến lược công tác dân tộc trong tình hình mới. Từ những chỉ số rất chặt chẽ trong bộ tiêu chí, các địa phương thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi đã tiến hành rà soát, phân loại các địa bàn theo trình độ phát triển, từ đó, làm cơ sở để Trung ương phê duyệt danh sách xã khu vực III, khu vực II, khu vực I và các thôn bản ĐBKK giai đoạn 2021 - 2025.
Mới đây, danh sách các xã khu vực III, khu vực II, khu vực I thuộc vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 861/QĐ-TTg, ngày 4-6-2021 (QĐ 861). Đến ngày 18-6-2021, Ủy ban Dân tộc cũng đã phê duyệt danh sách thôn ĐBKK vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021 - 2025, tại Quyết định số 433/QĐ-UBDT (QĐ 433). Danh sách này là cơ sở để triển khai các chính sách đầu tư, hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội từ nguồn ngân sách Nhà nước trong 5 năm tới.
Tiêu chí xác định chặt chẽ hơn giai đoạn trước nên trong giai đoạn 2021 - 2025, số xã khu vực III (xã có điều kiện kinh tế - xã hội ĐBKK) và thôn ĐBKK thuộc vùng DTTS và miền núi giảm mạnh. Điều này tác động đến việc thực hiện chính sách ở các địa phương; trong đó, tác động rõ nhất, nhanh nhất là ở lĩnh vực y tế và giáo dục.
Đơn cử tại tỉnh Yên Bái, theo QĐ 861 và QĐ 433, giai đoạn 2021 - 2025, toàn tỉnh giảm 22 xã khu vực III và giảm 122 thôn, bản ĐBKK so với giai đoạn trước. Số lượng địa bàn ĐBKK giảm kéo theo nguồn lực đầu tư, hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước sẽ giảm. Như trong lĩnh vực y tế, theo thống kê của UBND tỉnh Yên Bái, khi thực hiện QĐ 861, Yên Bái có trên 144.300 người cư trú ở địa bàn đã “thoát nghèo” sẽ không được ngân sách Nhà nước hỗ trợ mua thẻ bảo hiểm y tế, tương ứng giảm trên 58 tỷ đồng kinh phí hỗ trợ từ ngân sách. Còn trong giáo dục, toàn tỉnh có 286 trường với 19.162 học sinh bị ảnh hưởng, tổng kinh phí dự kiến giảm trên 13,8 tỷ đồng...
Thực tế cho thấy, khi địa bàn cư trú nằm trong danh sách ĐBKK, người dân được hưởng chính sách hỗ trợ của Nhà nước trong một thời gian dài. Do đó, khi không còn được thụ hưởng, một bộ phận người dân có tâm lý hụt hẫng và thắc mắc về sự thay đổi này. Thậm chí, do “sợ phải giàu” nên có trường hợp còn khiếu kiện, làm mất an ninh trật tự tại địa phương.
Đơn cử như ở thôn Bản Phải của xã Tú Mịch, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn; toàn thôn có 146 hộ, chỉ còn 11 hộ nghèo (tỷ lệ hơn 7,5%), 17 hộ cận nghèo (hơn 11,6%), thu nhập bình quân đạt khoảng 40 triệu đồng/người/năm. Đồng thời, xã Tú Mịch cũng đã đạt chuẩn nông thôn mới cuối năm 2020. Nhưng khi xã thoát khỏi danh sách xã khu vực III, thôn cũng thoát nghèo, đồng nghĩa bị cắt chính sách hỗ trợ bảo hiểm y tế, người dân thôn Bản Phải đã khiếu kiện tập trung, đề nghị chính quyền xã, huyện và tỉnh tiếp tục công nhận Bản Phải là thôn ĐBKK để hưởng hỗ trợ.
Đổi mới cách nghĩ, cách làm
Thực tế cho thấy, không chỉ một bộ phận nhỏ người dân còn trông chờ, ỷ lại mà ngay cả chính quyền một số địa phương vẫn mang tâm lý “sợ giàu”. Do đó, ngay từ cơ sở, cần phải đổi mới từ suy nghĩ tới cách làm, từ đó, huy động sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền địa phương và toàn thể nhân dân, hiện thực hóa quyết tâm thoát nghèo.
Như tại Nghệ An, theo QĐ 861, giai đoạn 2021 - 2025, toàn tỉnh giảm 30 xã khu vực III (từ 106 xã xuống còn 76 xã) so với giai đoạn trước. Nhờ làm tốt công tác tuyên truyền và nhận thức của chính quyền cơ sở nên không phát sinh vướng mắc sau khi danh sách được phê duyệt. Còn trước đó, năm 2016, khi danh sách các xã theo trình độ phát triển vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2016 - 2020 được phê duyệt, có hai xã ở huyện Quế Phong do không nằm trong danh sách xã khu vực III; lãnh đạo hai xã này đã “kêu” từ huyện, lên tỉnh, rồi đến Trung ương để được có tên lại trong danh sách xã nghèo.
Theo QĐ 861 và QĐ 433, giai đoạn 2021 - 2025, vùng đồng bào DTTS và miền núi có 3.434 xã, trong đó, có 1.551 xã khu vực III và 2.027 thôn bản ĐBKK. Còn giai đoạn 2016 - 2020, theo Quyết định số 582/QĐ-TTg, vùng đồng bào DTTS và miền núi có 5.266 xã, trong đó, có 1.935 xã khu vực III và có 20.176 thôn bản ĐBKK.
Phải khẳng định, những biến động về địa bàn ĐBKK theo QĐ 861 và QĐ 433 chắc chắn sẽ tác động đến việc triển khai chính sách ở cơ sở; đặc biệt là tác động trực tiếp tới nhiều gia đình, nhất là hộ đồng bào DTTS nghèo. Địa bàn ĐBKK có sự điều chỉnh cũng tác động đến nhiều đối tượng, nhất là học sinh, giáo viên, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động cư trú và công tác ở vùng ĐBKK.
Tuy nhiên, mỗi người dân cần nhận thức được rằng, kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, đời sống vật chất, tinh thần ngày càng được nâng lên đồng nghĩa với việc các chính sách hỗ trợ của Nhà nước sẽ giảm đi. Để hiện thực hóa khát vọng vươn lên làm giàu thì không thể mang tâm lý “sợ giàu” mà phải quyết tâm, ý chí tự lực, tự cường, khát khao bứt phá vươn lên.
Còn đối với chính quyền và đội ngũ cán bộ, lãnh đạo ở cơ sở, nhất là các địa phương chịu tác động của chính sách, không có chuyện kêu khó, chỉ có quyết tâm làm. Cùng với đó, các địa phương phải chủ động, sáng tạo trong huy động, lồng ghép, sử dụng có hiệu quả nguồn lực đầu tư cho công tác giảm nghèo, chú trọng làm tốt công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm, mở rộng sinh kế, nâng cao thu nhập cho người lao động trên các địa bàn để người dân không còn phải băn khoăn, lo lắng khi chịu tác động bởi chính sách mới.
Sự vào cuộc trách nhiệm của chính quyền cơ sở, cùng sự chung sức, đồng lòng của các tầng lớp nhân dân sẽ làm cho nguồn lực đầu tư, hỗ trợ của ngân sách Nhà nước phát huy hiệu quả. Để từ đó, vùng đồng bào DTTS và miền núi “không bị bỏ lại phía sau”, cùng với cả nước đạt mục tiêu của Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng là đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.
Tùng Nguyên