Thiếu tướng Nguyễn Mạnh Thoa, Phó Tư lệnh Bộ đội Biên phòng (giai đoạn 1982-1988), sinh tháng 10/1927 tại xã Hữu Hòa, huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội. Ở tuổi 87, nhưng dáng vẻ ông vẫn toát lên một phong thái đĩnh đạc, khoan thai, khỏe khoắn của vị Tướng đã nhiều năm lăn lộn chiến trường.
60 năm đã qua nhưng khí thế hào hùng và những bài học của chiến công đánh thắng trận đầu của Hải quân nhân dân Việt Nam (ngày 2 và 5/8/1964) vẫn còn nguyên giá trị, là động lực tinh thần to lớn để bộ đội Hải quân tiếp tục nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ làm nòng cốt bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo, biên giới, vùng trời của Tổ quốc. Và người cựu chiến binh, Đại tá - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Hoàng Kim Nông, nguyên là chiến sĩ hàng hải trên Tàu 187 năm ấy không thể nào quên được những phút giây chiến đấu ngoan cường. Ông bảo, “đó là những ngày hoa lửa đẹp đẽ nhất của cuộc đời tôi. Bây giờ không được vùng vẫy trên biển nước, nhưng trận đánh tàu địch ngày 2 và 5/8 tôi không thể nào quên được”.
Mỗi khi nghĩ đến Trung tướng Lê Thanh, tôi lại liên tưởng đến cây đước vùng đất bồi bờ biển Nam Bộ. Cây đước tuy da vỏ sần sùi, cành lá khẳng khiu, nhưng bộ rễ cứng cáp, dẻo dai cắm xuống sình lầy, chắt lọc từng hạt phù sa đắp bồi nên đồng bằng sông Cửu Long. Dù cho bão tố, sóng lừng, cây đước vẫn bám trụ đất mẹ, không hề lay chuyển. Cũng như cây đước, anh thanh niên Lê Văn Dọn (tên khai sinh của đồng chí Lê Thanh) đã bám trụ ba mươi năm ròng trên mảnh đất quê hương Nam Bộ.
Thành cổ Quảng Trị trầm mặc và uy nghi trong ráng chiều bình yên, nhưng hơn nửa thế kỷ trước, nơi này đã hứng chịu hàng nghìn tấn bom đạn, cỏ không mọc nổi và máu của hàng ngàn người lính đã hòa vào đất mẹ. Thành cổ Quảng Trị bây giờ đã hồi sinh, xanh ngắt cỏ hoa giữa chiến tích hào hùng.
Với tôi, tháng Bảy luôn mang một hình dáng thật đặc biệt, một cảm xúc khác lạ mà các tháng khác không bao giờ có được. Những tháng Bảy cũ đã trôi qua và những tháng Bảy tiếp nối, tôi tin vẫn sẽ là những khoảnh khắc ngọt ngào, khó có thể diễn tả trọn vẹn bằng lời.
Bây giờ đang là mùa hè. Bầu trời nắng chói chang, cảm tưởng như đang trút xuống trần gian những chảo lửa rực cháy, bỏng rát.
Năm trước, tôi có may mắn được đi cùng đoàn cán bộ huyện Vĩnh Hưng, tỉnh Long An ra thăm Khu di tích lịch sử chiến trường Điện Biên Phủ. Dù điều kiện đi lại thời bây giờ không còn quá khó khăn như xưa, nhưng để thực hiện hành trình dài ngày cho thỏa ước mơ, nhiều người trong đoàn phải “hạ quyết tâm”, vừa phải sắp xếp công việc cơ quan, gia đình, vừa chuẩn bị tinh thần, sức khỏe. Đến khi tận mắt chứng kiến những chứng tích chiến tranh, cùng sự tái hiện những cống hiến, hi sinh vĩ đại của bộ đội và nhân dân ta trong chiến dịch Điện Biên Phủ, bao nhiêu mệt mỏi tan biến, mọi thành viên trong đoàn trào dâng niềm xúc động.
Cửa sông làng Trung Hòa, xã Đức Hòa, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh nơi hai con sông Ngàn Sâu và Ngàn Phố chắt chiu dành dụm nước đổ ra sông La, thiêm thiếp xanh bên chùa Am, chùa thờ vị tướng có công khai khẩn lập ấp Đồng Công từ thế kỷ XII, nền móng của huyện Đức Thọ bây giờ. Bình minh nơi cửa sông đầu xuân vàng ửng và tĩnh lặng. Nước lóc bóc trên mặt sông Ngàn Sâu, những đám cỏ năn, cỏ lác xôn xao trong ánh bình minh, xa xa, gà nhà ai đang gáy trong tiếng chân trâu thậm thịch ngõ làng. Một bình minh thơ thới và thanh sạch. Một sự đầm ấm phảng phất phong vị nho gia.
Đêm đứng bên cầu Hiền Lương, dường như lịch sử ùa về theo tiếng dòng sông thì thào trong gió để kể về những đêm vượt sông giữa mưa bom bão đạn, những người mẹ vá cờ, nghe những điệu ru con ơ ầu vang lên trong xóm nhỏ giữa khoảnh khắc chiến tranh đầy kinh hoàng và để nghe kể về những con người ở đôi bờ sông này bất khuất đến chừng nào.
Gần 4 năm sau ngày sạt lở kinh hoàng khiến nhiều người chết và mất tích, nhà cửa, làng mạc bị chôn vùi, gần 40 hộ dân ở xã Trà Leng (huyện Nam Trà My, tỉnh Quảng Nam) đã dần ổn định cuộc sống tại nơi tái định cư. Nhưng đâu đó vẫn còn khắc khoải nỗi sợ hãi núi đè tự trong tiềm thức.
Thiếu tướng Trịnh Ngọc Huyền tiếp tôi trong một sáng mùa thu Tháng Tám, tại nhà ông nằm trong khu tập thể Bộ đội Biên phòng, phố Đào Tấn, Hà Nội. Biết công việc của tôi, trong cái bắt tay rất chặt, chân tình, ông nói: "Viết về mình nên vừa phải thôi, bởi tất cả những gì có được của mình là nhờ Đảng, Công an, Quân đội, làng quê cho cả". Ông cười, cái cười đôn hậu, bao dung, làm tôi được thể trò chuyện với ông thoải mái.
Những người sống và làm việc bên ông ở bất cứ giai đoạn nào cũng có chung một nhận xét: "Ông là người bao giờ cũng tận tụy, hết lòng với nhiệm vụ được giao". Nếu nói tổng quát: "Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của ông quy tụ lại bằng các từ: Miệt mài, sâu sát và quyết đoán" cũng không phải phân vân là quá lời.
Trung tướng Trần Quyết (tên khai sinh là Phạm Văn Côn), sinh năm 1922, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, nguyên Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, nguyên Thứ trưởng Bộ Công an, nguyên Tư lệnh kiêm Chính ủy Công an nhân dân vũ trang, đã vinh dự được Đảng, Nhà nước trao tặng Huân chương Sao vàng, Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng và nhiều huân, huy chương cao quý khác. Là người lãnh đạo gắn bó suốt đời với sự nghiệp bảo vệ chủ quyền an ninh biên giới quốc gia và xây dựng lực lượng Công an nhân dân nói chung, Công an nhân dân vũ trang nói riêng, Trung tướng Trần Quyết đã để lại trong lòng bao thế hệ người lính hình ảnh người chỉ huy thông minh, mưu trí và đầy lòng nhân ái.
Tôi trở lại Pò Hèn vào một ngày đầu tháng 10. Trời xanh trong, nắng trải vàng từng sợi. Chiều biên giới cuối thu với những hanh hao, sâu lắng. Nghe thoảng trong gió, mùi hương quế dìu dịu nhắc nhớ chuyện xưa, khe khẽ kể chuyện nay…
Mới vậy mà đã 48 năm. 48 năm, ngày 30/4 trở thành ngày lễ trọng đại của đất nước; 48 năm, ngày 30/4 tràn ngập cờ hoa và nắng vàng; ngày của những nụ cười và nước mắt; ngày của đoàn tụ khi đất nước vỡ òa trong niềm vui toàn thắng.
