Bình luận về "hành lang Zangezur", giới quan sát quốc tế cùng coi tuyến giao thông này nếu thành hiện thực sẽ như một "Con đường tơ lụa" thời đại mới. Nếu được hình thành, tuyến đường giao thương này có vai trò vô cùng quan trọng đối với Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan. Từ những diễn biến gần đây, giới quan sát nhận định, dường như Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan đang muốn sử dụng những thế mạnh của mình để gia tăng áp lực đối với Armenia nhằm thúc đẩy các cơ hội hiện thực hóa ý tưởng về "hành lang Zangezur".

Trong cuộc gặp gần đây với Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev ở Azerbaijan, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan khẳng định, tuyến giao thông huyết mạnh này là vấn đề chiến lược của hai nước và cấp thiết phải thực hiện. Ông Erdogan cũng cứng rắn nhấn mạnh rằng, nếu Armenia không tham gia xây dựng "hành lang Zangezur", Armenia sẽ phải đi đường vòng qua Iran.

Những diễn biến gần đây ở khu vực Nagorny - Karabakh tranh chấp giữa Armenia và Azerbaijan cũng phần nào tác động khiến "hành lang Zangezur" càng trở thành vấn đề "nóng" đối với các bên. Theo đó, người Armenia đang di tản ồ ạt khỏi khu vực Nagorny - Karabakh, đặc biệt gia tăng khi Azerbaijan liên tục cho thấy thái độ kiên quyết trong việc mở tuyến kết nối trực tiếp với khu vực Nakhchivan thông qua lãnh thổ Armenia bằng "hành lang Zangezur". Về phần mình, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đẩy mạnh các động thái hướng đến triển vọng kinh tế của "hành lang Zangezur".

Theo giới quan sát, Nakhchivan là vùng tự trị không giáp biển của Azerbaijan và đang bị lôi kéo vào một cuộc tranh chấp khu vực. Được biết, Nakhchivan được ngăn cách với phần còn lại của Azerbaijan bởi một vùng đất thuộc lãnh thổ Armenia được gọi là "hành lang Zangezur". Armenia đã cấm vận Nakhchivan trong nhiều năm và tất cả đường bộ, đường sắt kết nối với Azerbaijan đều bị phá hủy trong cuộc giao tranh vào những năm 1990.

Phân tích từ giới chuyên gia chính trị quốc tế về mặt chiến lược của "hành lang Zangezur" cho hay, việc mở tuyến kết nối mới giữa Nakhchivan với Azerbaijan sẽ mang lại cho Thổ Nhĩ Kỳ một tuyến kết nối những lợi ích chiến lược mà hầu như Thổ Nhĩ Kỳ chưa thể khai thác. Đối với Azerbaijan, năm 2020, nước này đặt việc tạo ra "hành lang vận tải Zangezur" là một trong những điều kiện để ngừng bắn. "Hành lang Zangezur" cũng có lợi ích với Armenia khi được đảm bảo có thể kết nối đường sắt với Iran và Nga. Theo kế hoạch, "hành lang Zangezur" có thể là đường sắt đi kèm với đường bộ cao tốc để cải thiện kết nối giữa vùng Nakhchivan và Azerbaijan.

Từ đó đến nay, Azerbaijan và Thổ Nhĩ Kỳ đã rất tích cực triển khai xây dựng các tuyến đường sắt và đường bộ cao tốc kết nối các vùng, trong khi Armenia chưa triển khai bất kỳ dự án nào mà chỉ dừng lại ở những lời nói suông. Thực tế này khiến chính quyền Azerbaijan cáo buộc Armenia không tuân thủ các thỏa thuận ba bên được ký kết ở Nga.

Lý giải từ giới chuyên gia, trong hơn 3 thập kỷ qua, vùng Nakhchivan không có kết nối giao thông mặt đất với Azerbaijan. Người dân phải di chuyển bằng máy bay rất tốn kém chi phí hoặc phải di chuyển qua các tuyến đường bộ, đường sắt qua Iran rất mất thời gian và bất tiện. "Hành lang Zangezur" giúp Armenia giải quyết bức bối này khi được kết nối trực tiếp hơn với thế giới bên ngoài bằng đường sắt, đường bộ qua Azerbaijan.

Tuy nhiên, tầm ảnh hưởng về sự kiểm soát của Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan đối với hành lang này sẽ đồng nghĩa với việc Armenia mất chủ quyền đối với một phần Zangezur lịch sử vốn là chủ đề nhức nhối với người Armenia. Trên thực tế, dù lợi ích kinh tế rất lớn đối với Armenia, song hành lang này đi kèm với một hình thức Armenia phụ thuộc vào thiện chí của hai nước láng giềng Thổ Nhĩ Kỳ và Azerbaijan. Đây vốn là điều không thể chấp nhận được về mặt chính trị, thậm chí không thể chấp nhận được về mặt lịch sử.

Thanh Trúc