Truyền thuyết về vị tướng trấn biên ải

Trong cái rét ngọt và cái nắng hanh hao của tháng Giêng, chúng tôi hòa cùng dòng người về đền Bảo Hà chiêm bái. Đền Bảo Hà là một trong những ngôi đền linh thiêng và nổi tiếng của nước ta. Cùng với thời gian, địa chỉ văn hóa tâm linh này đã vượt ra khỏi ranh giới địa phương, trở thành địa danh có sức hút lớn với du khách thập phương, là nơi mà nhiều người luôn mong muốn được tới dâng hương, xin lộc, nhất là vào dịp đầu năm mới. Lượng du khách đến đền Bảo Hà ngày một đông hơn tới hết tháng Giêng.

Đền Bảo Hà nằm bên tả ngạn sông Hồng, dưới chân đồi Cấm, trong không gian thơ mộng với non nước hữu tình. Truyền thuyết xưa kể lại rằng, trong lịch sử phong kiến Việt Nam, Bảo Hà có một vị trí quan trọng phòng thủ biên giới, là cửa trạm của phòng tuyến sông Hồng phía Tây Bắc. Từ đời nhà Trần đã đặt hai cửa trấn ải là cửa quan Bảo Thắng và Bảo Hà, trong đó, Bảo Hà là hậu cứ của Bảo Thắng. 

Trong thời Cảnh Hưng (1740 – 1786), giặc phương Bắc thường tràn sang nước ta quấy nhiễu, cướp bóc. Trước cảnh khốn khổ của dân chúng, lại có nguy cơ bị xâm lược, triều đình đã giao trọng trách khởi binh dẹp loạn vùng biên ải cho tướng Nguyễn Hoàng Bảy.

Đội quân của ông tiến dọc sông Hồng đánh đuổi quân giặc, giải phóng châu Văn Bàn và củng cố xây dựng Bảo Hà thành căn cứ lớn. Tại đây, tướng Nguyễn Hoàng Bảy đã tổ chức các thổ ty, tù trưởng luyện tập binh sĩ, thống lĩnh quân thủy và quân bộ tiến đánh giặc ở Lào Cai, giải phóng các châu thuộc phủ Quy Hóa (Yên Bái, Lào Cai ngày nay).

Giặc phương Bắc đưa quân sang xâm lược bờ cõi, danh tướng Hoàng Bảy lại dẫn quân lên tham chiến. Song, do trận chiến không cân sức, ông đã anh dũng hy sinh. Giặc vứt thi thể ông xuống sông Hồng. Kỳ lạ thay, di quan của ông trôi dọc sông Hồng, đến phà Trái Hút (xã Bảo Hà) thì dừng lại. Nhân dân trong vùng đứng ra tổ chức vớt xác ông lên chôn cất và lập miếu thờ.
Để ghi nhớ công lao của ông, các vua triều Nguyễn như Minh Mệnh, Thiệu Trị đã ban sắc phong tặng ông danh hiệu “Trấn an hiển liệt” và đền thờ ông cũng được các vua triều Nguyễn cấp sắc phong là “Thần Vệ Quốc”. Đồng bào các dân tộc Kinh, Tày, Dao... tôn thờ ông là vị nhân thần. Đền thờ ông có tiếng là linh thiêng, thu hút đông đảo nhân dân trong vùng và du khách thập phương đến hành hương, chiêm bái.

Những đổi thay tại di tích linh thiêng

Đền Bảo Hà được Nhà nước xếp hạng là khu di tích lịch sử văn hóa quốc gia vào tháng 11-1997. Kiến trúc nguyên thủy của đền Bảo Hà được giữ lại gần như toàn bộ cho đến ngày nay. Tổng thể công trình gồm: Cổng tam quan, sân đền, nhà khách, phủ chúa Sơn Trang, tòa đại bái, cung cấm, cung nhị, cung công đồng, bài trí các pho tượng khác nhau. 

Đền Bảo Hà có rất nhiều ngày lễ hội, trong đó, Lễ hội đền Bảo Hà là một trong hai lễ hội đông vui nhất tỉnh Lào Cai. Từ lâu, đền là điểm đến thu hút du khách thập phương đông nhất của huyện Bảo Yên. 

Theo một người bán hàng tại đây, năm nào cũng vậy, ngay từ ngày mùng 1 Tết, người dân địa phương và du khách đổ về đền Bảo Hà rất đông, có những khi khách hành hương phải chen chúc nhau mới vào được đền làm lễ. Vì lượng khách đổ về đông nên các dịch vụ sắm sửa đồ lễ cho khách cũng mọc lên nhanh chóng, gây nên cảnh lộn xộn, chèo kéo khách, tình trạng tắc đường xảy ra thường xuyên. Nạn ăn xin, bói toán là những hình ảnh làm xấu chốn tôn nghiêm...

Đầu Xuân năm Canh Tý 2020, trở lại đền Bảo Hà, chúng tôi vô cùng ngạc nhiên trước khung cảnh bình yên của nơi thờ tự. Không còn cảnh tắc đường, người người chen chúc đội lễ vào đền, cũng không còn nạn ăn xin, bói toán. Các quán hàng, dịch vụ đồ lễ được sắp xếp ngay ngắn, không còn cảnh xô bồ, chèo kéo khách như trước. Khuôn viên, cảnh quan gần khu vực đền cũng được trùng tu, tôn tạo, mở rộng, đẹp đẽ, có nhiều biển bảng, nội quy hướng dẫn du khách khi hành lễ. Công tác đảm bảo an ninh trật tự, vệ sinh môi trường đều được triển khai tuần tự, bảo đảm an toàn về con người và tài sản cho nhân dân, du khách được thuận tiện hơn trong việc hành hương, vãn cảnh. 

Năm nay, do tình hình dịch Covid-19 đang diễn biến phức tạp, Ban Quản lý di tích đền Bảo Hà thường xuyên tuyên truyền trên loa phóng thanh cho nhân dân và du khách thập phương về các cách phòng chống dịch bệnh, khuyến khích người dân đeo khẩu trang và rửa tay bằng nước sát khuẩn thường xuyên... 

Đến với đền Bảo Hà, sau khi thắp nén hương thành kính trong đền, đắm chìm trong không gian văn hóa linh thiêng, khách thập phương còn có thể tham quan ngôi chùa cổ kính, xin chữ thư pháp, thưởng lãm cảnh đẹp nên thơ trữ tình bên tả ngạn sông Hồng... Những đổi thay tại đây đã và đang phát huy hơn nữa những giá trị lịch sử, văn hóa vốn có của ngôi đền thờ Thần Vệ Quốc, mở ra hướng phát triển bền vững du lịch tâm linh vùng Tây Bắc.

Thanh Thuận